Bình luận về Hồ Chí Minh và Đảng Cộng Sản Việt Nam

Bình luận về Hồ Chí Minh và Đảng Cộng Sản Việt Nam

Monday 21 January 2013

CỘNG SẢN LUẬN VIII. * DUY VẬT BIỆN CHỨNG PHÁP VÀ DUY VẬT LỊCH SỬ

                                                          CHƯƠNG VIII

                                            DUY VẬT BIỆN CHỨNG PHÁP
                                                  VÀ DUY VẬT LỊCH SỬ

Thuyết Duy tâm và thuyết duy vật là hai thuyết quan trọng nhất trong triết học từ xưa. Một bên chú trọng về tâm, một bên thiên về vật thành ra đối chọi nhau. Trước khi đi vào thuyết duy vật biên chứng và duy vật lịch sử, chúng ta thừ điểm qua nhận định của các từ điển về các danh từ quan trọng.
I.DUY TÂM
Chủ nghĩa duy tâm là trường phái triết học khẳng định rằng mọi thứ đều tồn tại bên trong tâm thức và thuộc về tâm thức. Là một nền tảng của ngành vũ trụ học, hay một cách tiếp cập tới hiểu biết về sự tồn tại, chủ nghĩa duy tâm thường được đặt đối lập với chủ nghĩa duy vật, cả hai đều thuộc lớp bản thể học nhất nguyên chứ không phải nhị nguyên hay đa nguyên.
Chủ nghĩa duy tâm có hai khuynh hướng:
Chủ nghĩa duy tâm chủ quan phủ nhận sự tồn tại của thế giới khách quan và coi nó là một cái gì đó hoàn toàn do tính tích cực của chủ thể qui định.
Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận ý thức và tinh thần là thuộc tính thứ nhất (có trước), vật chất là thuộc tính thứ hai (có sau), và coi cơ sở tồn tại không phải là tâm thức con người theo như quan niệm của Chủ nghĩa duy tâm chủ quan mà là một tâm thức nào đó ở bên ngoài thế giới như "tinh thần tuyệt đối", "lý tính thế giới", v.v...
Cách tiếp cận tới chủ nghĩa duy tâm của các triết gia phương Tây khác với cách tiếp cận của các nhà tư tưởng phương Đông. Trong nhiều tư tưởng phương Tây, (tuy không có trong tư tưởng của một số triết gia lớn của phương Tây như PlatoHegel) ý niệm có quan hệ với tri thức trực tiếp của các hình ảnh hoặc quan niệm trí óc chủ quan. Khi đó nó thường được đặt cạnh chủ nghĩa hiện thực mà trong đó sự thực được xem là có sự tồn tại tuyệt đối trước tri thức của ta và độc lập với tri thức của ta. Các nhà duy tâm nhận thức luận có thể khẳng định rằng những thứ duy nhất mà có thể được "biết chắc" một cách trực tiếp là các ý niệm. Trong tư tưởng phương Đông, như được phản ánh trong chủ nghĩa duy tâm Ấn Độ giáo, khái niệm chủ nghĩa duy tâm sử dụng ý nghĩa ý thức, về cốt yếu là ý thức sống động của một Thượng Đế có mặt ở mọi nơi, làm nền tảng cho mọi hiện tượng. Một kiểu chủ nghĩa duy tâm châu Áchủ nghĩa duy tâm Phật (Wikipedia).
II. DUY VẬT CHỦ NGHĨA
II.1. Bách Khoa Toàn Thư Việt Nam

"CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN" :
tác phẩm của Lênin về triết học; viết năm 1908, xuất bản năm 1909. Trong phần đầu, Lênin trình bày khái quát bản chất triết học duy tâm chủ quan của Beckơly (G. Berkeley), chủ nghĩa hoài nghi của Hium (D. Hume) và chủ nghĩa duy vật của Điđơrô (D. Diderot). Từ đó, khẳng định rằng chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán của Makhơ (E. Mach) và Avênariut (R. Avenarius) chỉ là sự rập khuôn các luận điểm của Beckơly. Trong ba chương đầu, Lênin phân tích, phê phán lí luận nhận thức của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và phát triển những vấn đề nhận thức luận duy vật biện chứng. Chương IV dành cho việc xem xét mối liên hệ giữa chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và các trường phái khác của chủ nghĩa duy tâm triết học. Chương V: phân tích những nguyên nhân xuất hiện, bản chất và vai trò của chủ nghĩa duy tâm "vật lí". Chương VI: phê phán chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán trong lĩnh vực khoa học xã hội và phát triển các vấn đề của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Khi giải quyết những vấn đề cơ bản của triết học, phát triển toàn diện lí luận nhận thức duy vật biện chứng, Lênin nêu ra ba kết luận quan trọng:

1) Sự vật tồn tại một cách khách quan và độc lập với ý thức con người. Lênin đã đưa ra một định nghĩa mới và nội dung mới về phạm trù "vật chất". Đồng thời, Lênin cũng chỉ ra rằng sự đối lập tuyệt đối giữa vật chất và ý thức chỉ ở trong một phạm vi nhất định, phạm vi "vấn đề nhận thức luận cơ bản", còn ngoài phạm vi đó ra, sự đối lập ấy chỉ là tương đối.

2) Giữa hiện tượng và "vật tự nó" chỉ có sự khác nhau giữa cái đã nhận thức được và cái chưa nhận thức được; 3) Nhận thức phát triển một cách biện chứng từ chỗ không biết đến chỗ biết, từ chỗ ít sâu sắc đến chỗ sâu sắc hơn, từ chỗ chưa đầy đủ, chưa chính xác đến chỗ ngày càng đầy đủ và chính xác hơn. Những vấn đề quan trọng của lí luận phản ánh như vấn đề khách quan và tính cụ thể của chân lí, phép biện chứng của chân lí tuyệt đối và chân lí tương đối. Trong khi bảo vệ và phát triển lí luận nhận thức duy vật biện chứng, Lênin vạch ra mối liên hệ bên trong, sự thống nhất không thể tách rời giữa chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sự thống nhất trong cách giải thích duy vật về tự nhiên, xã hội và về cả tư duy con người cũng được đề cập trong tác phẩm này.

Trong khi tổng kết những dữ kiện mới của khoa học tự nhiên, Lênin đã vạch ra thực chất của cuộc khủng hoảng trong khoa học tự nhiên. Đó là do "lí luận duy vật về nhận thức mà vật lí cũ thừa nhận một cách tự phát đã nhường chỗ cho thuyết không thể biết và chủ nghĩa duy tâm về nhận thức". Điều kiện để thoát khỏi khủng hoảng là chủ nghĩa duy vật biện chứng phải thay thế chủ nghĩa duy vật siêu hình. Trong "CNDVVCNKNPP", Lênin đã luận giải về nguyên tắc tính đảng của triết học, về những nguyên tắc sắp xếp và phân loại các trường phái triết học, mối liên hệ của chúng với lợi ích các tập đoàn và giai cấp trong xã hội.

II.2. Định nghĩa Chủ nghĩa duy vật
của Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Trong triết học, chủ nghĩa duy vật là một hình thức của thực hữu luận (physicalism) với quan niệm rằng thứ duy nhất có thể được thực sự coi là tồn tạivật chất; rằng, về căn bản, mọi sự vật đều có cấu tạo từ vật chất và mọi hiện tượng đều là kết quả của các tương tác vật chất. Khoa học sử dụng một giả thuyết, đôi khi được gọi là thuyết tự nhiên phương pháp luận, rằng mọi sự kiện quan sát được trong thiên nhiên được giải thích chỉ bằng các nguyên nhân tự nhiên mà không cần giả thiết về sự tồn tại hoặc không-tồn tại của cái siêu nhiên. Với vai trò một học thuyết, chủ nghĩa duy vật thuộc về lớp bản thể học nhất nguyên. Như vậy, nó khác với các học thuyết bản thể học dựa trên thuyết nhị nguyên hay thuyết đa nguyên. Xét các giải thích đặc biệt cho thực tại hiện tượng, chủ nghĩa duy vật đứng ở vị trí đối lập hoàn toàn với chủ nghĩa duy tâm.

Tổng quan
Miêu tả chi tiết đầu tiên về triết học xuất hiện trong bài thơ khoa học De Rerum Natura của Lucretius khi ông nói về triết học cơ giới (mechanistic) của DemocritusEpicurus. Theo quan niệm này, tất cả những gì tồn tại là vật chất và hư vô, và mọi hiện tượng là kết quả của các chuyển động và sự kết hợp khác nhau của các hạt vật chất cơ bản gọi là các "nguyên tử". De Rerum Natura cung cấp các giải thích cơ học đặc biệt thấu đáo cho các hiện tượng như sự xói mòn, bay hơi, gió và âm thanh, những cách giải thích mà đến 1500 năm sau mới được công nhận. Các nguyên lý nổi tiếng như "không có gì có thể sinh ra từ hư vô" và "không có gì có thể chạm vào cơ thể trừ cơ thể" đã lần đầu tiên xuất hiện trong tác phẩm nổi tiếng bậc nhất này của Lucretius.
Có lẽ quan niệm này được hiểu rõ nhất trong vị trí đối lập của nó đối với các học thuyết về chất phi vật chất áp dụng cho tâm thức trong lịch sử, và nổi tiếng nhất là bởi René Descartes. Tuy nhiên,chủ nghĩa âm vật tự nó không nói gì về việc các chất vật chất có những đặc điểm nào. Trong thực tiễn, nó thường được đồng hóa với dạng này hay dạng khác của thực hữu luận.
Đôi khi, chủ nghĩa âm vật được liên minh với nguyên lý phương pháp luận của thuyết hoàn nguyên (reductionism), theo đó, các đối tượng hay hiện tượng được định rõ tại một mức miêu tả, nếu chúng là xác thực, phải có thể được giải thích bằng các đối tượng hoặc hiện tượng tại một mức miêu tả nào đó khác -- thường là một mức tổng quát hơn mức đã bị suy giảm. Tuy nhiên, chủ nghĩa âm vật bất hoàn nguyên (Non-reductive materialism) loại bỏ khái niệm này và cho rằng cấu tạo vật lý của mọi chi tiết đều nhất quán với sự tồn tại của các đối tượng, tính chất hay hiện tượng có thật mà không giải thích được một cách tương xứng theo các thành phần vật chất cơ bản. Jerry Fodor đã bảo vệ quan điểm này, theo ông, các qui tắc và giải thích kinh nghiệm trong "các khoa học đặc biệt" như tâm lý học hay địa chất học là vô hình khi nhìn từ góc độ của vật lý cơ bản. Nhiều tác phẩm tranh luận sôi nổi đã nảy sinh quanh mối quan hệ giữa các quan điểm này.
Chủ nghĩa âm vật điển hình đối lập với thuyết nhị nguyên, hiện tượng luận, chủ nghĩa âm tâm, và thuyết sức sống (vitalism). Định nghĩa của "vật chất" chủ nghĩa âm vật hiện đại mở rộng cho tất cả các thực thể quan sát được bằng khoa học, chẳng hạn như năng lượng, lực, và sự uốn cong của không gian. Theo nghĩa đó, người ta có thể nói về "thế giới vật chất".
Chủ nghĩa âm vật đã thường được xem là toàn bộ thế giới quan duy lý và khoa học, đặc biệt bởi các nhà tư tưởng tôn giáo chống đối nó, họ xem nó là một tôn giáo trống rỗng về tinh thần. Chủ nghĩa Marx cũng sử dụng chủ nghĩa âm vật để nói tới một thế giới quan khoa học. Nó nhấn mạnh một "quan niệm vật chất về lịch sử", quan niệm này không liên quan đến siêu hình học mà lấy trọng tâm là thế giới kinh nghiệm của các hoạt động thực của con người và các thể chế được xây dựng, tái tạo hoặc phá hủy bởi các hoạt động đó (xem quan niệm vật chất về lịch sử).

Các nhánh của chủ nghĩa duy vật

Lịch sử chủ nghĩa duy vật

Các triết gia Hy Lạp cổ như Thales, Parmenides, Anaxagoras, Democritus, Epicurus, và cả Aristotle là các tiền bối của các nhà duy vật sau này. Sau đó, Thomas HobbesPierre GassendiRené Descartes khi ông cung cấp các nền tảng nhị nguyên cho các ngành tự nhiên học. Các nhà duy vật thời kỳ sau bao gồm Denis Diderot và các triết gia Khai sáng Pháp, cũng như nhà triết học Ludwig Feuerbach. đại diện cho truyền thống duy vật, để đối lập với nỗ lực của
Schopenhauer đã viết rằng "...chủ nghĩa duy vật là triết học của chủ thể mà người đó quên không tính đến bản thân mình." (The World as Will and Representation, II, §1). Ông cho rằng một chủ thể quan sát chỉ có thể biết các đối tượng vật chất qua trung gian là bộ não và tổ chức đặc biệt của nó. Cách thức bộ não nhận biết quyết định cách thức các đối tượng vật chất được trải nghiệm. "Chủ nghĩa duy vật coi bất cứ thứ gì khách quan, mở rộng, chủ động, nghĩa là tất cả những gì vật chất, đều là một cơ sở cho các giải thích về nó, và cơ sở đó vững chắc đến mức một phép suy giảm về nó có thể chẳng để lại cái gì mong muốn, đặc biệt nếu cuối cùng nó sẽ dẫn đến lực và phản lực. (Nhưng) đó lại là cái gì đó mà ta chỉ nhận được một cách rất gián tiếp và phụ thuộc điều kiện, và do đó chỉ hiện hữu một cách tương đối. Bởi vì nó đã đi qua bộ máy và sự chế tác của bộ não, nên đã bước vào các dạng không gian, thời gian, và luật nhân quả, và do đó nó được thể hiện trước hết là một vật mở rộng trong không gian và hoạt động trong thời gian." "Everything objective, extended, active, and hence everything material, is regarded by materialism as so solid a basis for its explanations that a reduction to this (especially if it should ultimately result in thrust and counter-thrust) can leave nothing to be desired. (But) [a]ll this is something that is given only very indirectly and conditionally, and is therefore only relatively present, for it has passed through the machinery and fabrication of the brain, and hence has entered the forms of time, space, and causality, by virtue of which it is first of all presented as extended in space and operating in time." (ibid., I, §7)
Karl MarxFriedrich Engels, khi lật ngược phép biện chứng duy tâm của Georg Hegel, đã mang lại cho chủ nghĩa duy vật một quan niệm về các quá trình thay đổi chất và lượng, được gọi là chủ nghĩa duy vật biện chứng, và một quan niệm duy vật về tiến trình của lịch sử, được biết đến với tên chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Trong những năm gần đây, PaulPatricia Churchland đã đề xuất chủ nghĩa duy vật tiêu trừ eliminativist materialism), trong đó khẳng định rằng các hiện tượng tinh thần (mental) đơn giản là không hề tồn tại -- những thuyết về tinh thần (mental) phản ánh một ngành tâm lý học dân gian (folk psychology) hoàn toàn giả tạo mà thực tế không hề có cơ sở, một cái gì đó tương tự như cách khoa học dân gian nói về các kiểu bệnh tật do tà ma gây ra.


III. DUY VẬT BIỆN CHỨNG PHÁP
III.1. BIỆN CHỨNG PHÁP.

Biện chứng là cách lý luận trong khi nói và viết. Biện chứng pháp đã có từ xưa. Theo J.A. Cuddon, biện chứng pháp ( dialectic) là phương pháp triết học dùng để tìm hiểu và lý luận. Phương pháp này đã được dùng từ thời Plato, Socartes trong lúc hỏi và đáp. Phương pháp này cũng dược dùng để tạo hình ảnh, và lý luận trong văn chương khiến cho một hay các tác phẩm có sự thống nhất và chặt chẽ (Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, The Penguin , 4th edition, 1999,217).

Về cách lý luận thì đại khái có phương pháp thống nhất nghĩa là trước sau không mâu thuẫn nhau.
A và B khác nhau.
Như vậy A không thể là vừa là A laị vừa là B.
(Một số học giả cho rằng triết lý Marx có thể nói A là A, mà A cũng là B vì sự vật luôn thay đổi).
Ngoài ra có phương pháp thứ tự nghĩa trước đến sau, hoặc sau đến trước;hoặc trong ra ngoài, hoặc ngoài ra trong; quá khứ đến hiện tại hoặc hiện tại đến quá khứ; từ đơn giản đến phức tạp, hoặc từ phức tạp đến đơn giản. . .
Và phương pháp quan trọng là dùng tam đoạn luận, nghĩa là chia ra ba đoạn mà đầu tiên là
" chân lý" hay định lý, hay định đề được mọi người chấp nhận. Ở đây ta đi từ trường hợp phổ biến, đi đến trường hợp riêng biệt.

Hegel sử dụng thuật ngữ đó và gọi là tam đoạn biện chứng gồm chính đề (these) , phản đề, (anti these) và hợp đề (synthese) :

Không những biện chứng pháp, phương pháp lý luân được dùng trong văn chương, triết học mà còn trong khoa học, như trong toán học.

Thí dụ :
Loài người phải chết.
Socrates là người.
Socrates phải chết.

Thí dụ 2:
Góc vuông có 90 độ
Góc BÂC có 90 độ
Vậy góc BÂC vuông

Thí dụ 3:
A=B
B=C
Vậy :
A=C

Các triết gia chú trọng đến mâu thuẫn, và trong lý luận, họ gọi đề thứ hai là phản đề nhưng sự thực không phải là phản đề mà là một giả thiết, một trường hợp từ thực tế, từ bên ngoài chính đề được đưa vào để đối chiếu với chính đề. Giả thuyết này có thể là mâu thuẫn hay phù hợp với chính đề chứ không phải luôn luôn phản nghịch. Hợp đề là kết luận.
Chính đề "Loài người phải chết" là một chân lý phổ biến. Chân lý phổ biến này chiếu dọi vào cái mà người là gọi là phản đề. Thực ra nó không phản, nó là con đẻ của chính đề, là đồng loại với chính đề vì đề thứ nhất và đề thứ hai đều chung chủ đề "con người". Thực ra ba đề trên hòa hợp nhau vì cùng đề cập đến " con người" và " sự chết". Khi chúng hòa hợp, thống nhất là lý luận đúng.

Nhiều người gọi Biện chứng như trên là biện chứng hình thức, nghĩa là phương cách, phương pháp lý luận. Còn nội dung thì tùy. Nếu thiên về chủ nghĩa duy tâm thì gọi là biện chứng duy tâm. Còn nội dung căn cứ vào duy vật chủ nghĩa thì gọi là biện chứng duy vật.

Bộ Bách Khoa Toàn thư Việt Nam định nghĩa:

PHÉP BIỆN CHỨNG là học thuyết về các mối liên hệ phổ biến và về sự phát triển, hay là khoa học về các quy luật vận động và phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy. Thời cổ đại ở phương Tây, thuật ngữ "phép biện chứng" được sử dụng để chỉ nghệ thuật tranh luận nhằm tìm ra chân lí. Phép biện chứng với tư cách học thuyết triết học là một hệ thống các quan điểm, trong đó một số quan điểm đã có ngay từ thời cổ đại. Chẳng hạn, quan điểm cho rằng vạn vật trong thế giới đều có quá trình hình thành và tiêu vong như đã được Thích Ca Mâu Ni, Lão Tử (Laozi) khẳng định chứ không phải trường tồn bất biến. Các quan điểm phép biện chứng trong thời cổ đại mang nhiều tính tự phát. Arixtôt (Aristote) coi phép phép biện chứng là khoa học về những ý kiến có tính chất xác suất khác với khoa học về chứng minh. Platôn (Platôn) thì cho rằng nghệ thuật kích thích linh hồn suy tư chính là nghệ thuật phép biện chứng. Ở những mức độ khác nhau và với những hạn chế khác nhau, các nhà triết học từ thời Phục hưng như Brunô (G. Bruno), Nikôlaut Cudanut (Nikolaus Cusanus) cho đến thời cận đại như Đêcac (R. Descartes), Xpinôza (B. Spinoza), Ruxô (J. J. Rousseau), Điđơrô (D. Diderot), Kantơ (I. Kant), Selinh (F. W. J. von Schelling) đã có nhiều đóng góp vào việc phát triển phép phép biện chứng, Hêghen (G. W. F. Hegel) là người có công lớn trong việc xây dựng phép phép biện chứng thành một học thuyết triết học có hệ thống. Tuy nhiên, phép biện chứng của Hêghen là phép phép biện chứng duy tâm – coi sự phát triển của vạn vật chỉ là cái bóng của ý niệm tuyệt đối thần bí.

Marx áp dụng phương pháp biện chứng của Hegel và thay đổi theo nhãn quan duy vật và cộng sản của ông và lập một biện chứng mới. Ông gọi những phương pháp lý luận và tác phẩm của những người khác là " duy tâm biện chứng pháp". Từ đó có danh từ duy vật biện chứng pháp và danh từ này được phổ biến trong thế giới cộng sản.


III.2. DUY VẬT BIỆN CHỨNG PHÁP.


Để các độc giả có đầy đủ tài liệu, chúng tôi xin trình bày ba bài viết về Duy vật biện chứng pháp.

III.2.1. BÁCH KHOA TOÀN THƯ VIỆT NAM

Bộ Bách Khoa Toàn thư Việt Nam định nghĩa như sau:
CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG : thế giới quan triết học khoa học, một trong những bộ phận hợp thành của triết học Macxit; do Mac, Enghen sáng lập từ những năm 40 thế kỉ 19, được Lênin và những người macxit khác phát triển thêm. Triết học của chủ nghĩa Mac là chủ nghĩa duy vật. Nhưng Mac không dừng lại ở chủ nghĩa duy vật của thế kỉ 18 mà đưa nó lên một trình độ cao hơn bằng cách tiếp thu có phê phán những thành quả của triết học cổ điển Đức, nhất là của hệ thống triết học Hêghen, với thành quả chủ yếu là phép biện chứng, tức là học thuyết về mối liên hệ phổ biến và về sự phát triển. Tuy nhiên, phép biện chứng của Hêghen là phép biện chứng duy tâm. Vì vậy, để sử dụng phép biện chứng đó, Mac, Enghen đã cải tạo nó, đặt nó trên cơ sở duy vật. Chính trong quá trình cải tạo phép biện chứng duy tâm của Hêghen và phát triển tiếp chủ nghĩa duy vật, trên cơ sở khái quát những thành tựu khoa học tự nhiên và thực tiễn xã hội giữa thế kỉ 19, Mac, Enghen đã sáng tạo phép biện chứng duy vật hay chủ nghĩa duy tâm biện chứng . Nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy tâm biện chứng.

Thứ nhất, đó là các nguyên lí của chủ nghĩa duy vật đã được giải thích một cách biện chứng. Theo các nguyên lí đó, "trong thế giới không có gì khác ngoài vật chất đang vận động, và vật chất đang vận động không thể vận động cách nào khác ngoài vận động trong không gian và thời gian" (Lênin). Còn ý thức là sản phẩm của vật chất có tổ chức cao (bộ óc con người) và là sự phản ánh tự giác, tích cực các sự vật và quá trình của thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Tuy nhiên, khác với chủ nghĩa duy vật cũ, chủ nghĩa duy tâm biện chứng không chỉ khẳng định sự phụ thuộc của ý thức vào vật chất mà còn thừa nhận tác dụng tích cực trở lại của ý thức đối với vật chất thông qua hoạt động của con người.

Thứ hai, các nguyên lí của phép biện chứng được giải thích trên lập trường duy vật. Theo các nguyên lí đó:
a) mỗi kết cấu vật chất có muôn vàn mối liên hệ qua lại với các sự vật và hiện tượng, quá trình khác của hiện thực;
b) tất cả các sự vật cũng như sự phản ánh của chúng vào trong đầu óc con người đều ở trạng thái biến đổi, phát triển không ngừng.

Nguồn gốc của sự vận động và phát triển là sự đấu tranh giữa các mặt đối lập ở ngay trong lòng sự vật. Phương thức của sự phát triển là sự chuyển hoá từ những biến đổi về lượng thành những biến đổi về chất và ngược lại, theo kiểu nhảy vọt. Chiều hướng của sự phát triển là sự vận động tiến lên theo đường xoáy trôn ốc.

Nội dung của hai nguyên lí trên được thể hiện trong ba quy luật cơ bản của phép biện chứng (thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập; chuyển hoá những biến đổi về lượng thành những biến đổi về chất và ngược lại; phủ định cái phủ định) và trong hàng loạt cặp phạm trù có mối quan hệ biện chứng với nhau như cái chung và cái riêng, nguyên nhân và kết quả, tất nhiên và ngẫu nhiên, nội dung và hình thức, bản chất và hiện tượng, vv.

Thứ ba, phép biện chứng duy vật còn bao gồm lí luận nhận thức. Nhận thức là sự phản ánh giới tự nhiên bởi con người, nhưng đó không phải là sự phản ánh đơn giản, trực tiếp, hoàn toàn, mà là quá trình tư duy không ngừng tiến gần đến khách thể. Cơ sở, động lực và mục đích của toàn bộ quá trình này là thực tiễn. Thực tiễn cũng chính là tiêu chuẩn của chân lí. chủ nghĩa duy tâm biện chứng là cơ sở phương pháp luận đúng đắn chỉ đạo mọi hoạt động nhận thức và cải tạo thực tiễn. Tuy vậy, chủ nghĩa duy tâm biện chứng vẫn là khoa học đang phát triển. Cùng với mỗi phát minh lớn của khoa học tự nhiên, với sự biến đổi của xã hội, các nguyên lí của chủ nghĩa duy tâm biện chứng được cụ thể hoá, được phát triển, trên cơ sở tiếp thu những tri thức mới của khoa học và kinh nghiệm lịch sử của loài người.


III.2.2. DIALECTICAL MATERIALISM
by John Pickard [1]. Xin xem bản Anh văn ở phần phụ lục.
DUY VẬT BIỆN CHỨNG PHÁP của John Pickard
Bản dịch của Ngô Minh Tuấn

Khi chúng ta nói về phương pháp của chủ nghĩa Marx, chúng ta làm việc với những tư tưởng cung cấp nền tảng cho những hoạt động của chúng ta trong phong trào công nhân, những lập luận mà chúng ta đưa ra trong những cuộc thảo luận mà chúng ta tham gia, và những bài báo chúng ta viết.

Thường được chấp nhận là chủ nghĩa Marx được cấu thành từ ba nguồn gốc chính. Một trong những nguồn gốc đó được phát triển từ những phân tích của Marx về nền chính trị nước Pháp, cụ thể là cuộc cách mạng tư sản Pháp vào những năm 1790, và những cuộc đấu tranh giai cấp sau đó trong suốt những năm đầu thế kỷ 19. Một nguồn gốc khác của chủ nghĩa Marx là cái được gọi là kinh tế học Anh, những phân tích của Marx về hệ thống tư bản chủ nghĩa như nó đã phát triển ở nước Anh. Nguồn gốc còn lại của chủ nghĩa Marx, về phương diện lịch sử lần đầu tiên được đề ra, và được gọi là "triết học Đức", và đó là khía cạnh mà tôi muốn nói đến ở đây.

Để bắt đầu, chúng ta cần nói rằng nền tảng của chủ nghĩa Marx là chủ nghĩa duy vật. Tức là, chủ nghĩa Marx bắt đầu từ tư tưởng cho rằng vật chất là bản chất của mọi thực tại, và rằng vật chất tạo ra tư tưởng, chứ không phải ngược lại. Nói cách khác, tư tưởng và tất cả mọi thứ xuất phát từ tư tưởng - những tư tưởng nghệ thuật, khoa học, luật pháp, chính trị, đạo đức và tiếp nữa..- những thứ đó thực tế xuất phát từ thế giới vật chất. "Trí tuệ" .., tư tưởng và những quá trình tư tưởng, là sản phẩm của bộ não; và bản thân bộ não, và do đó bản thân tư tưởng, xuất hiện từ một trạng thái nhất định của sự phát triển của vật chất sống. Chúng là sản phẩm của thế giới vật chất.

Do đó, để hiểu được bản chất đích thực của ý thức con người và xã hội, như bản thân Marx đã làm, là vấn đề "không phải là bắt đầu từ cái mà con người nói, tưởng tượng, quan niệm ... để đi đến con người bằng xương bằng thịt; mà là từ thực tại, từ con người hoạt động, và từ những cơ sở của đời sống thực tế của họ giải thích sự phát triển của những phản ánh và những tiếng vang tư tưởng của họ về quá trình đời sống hiện thực này.

Những ảo tưởng được tạo thành trong đầu óc của con người cũng vậy, cần được coi là những hình ảnh của những quá trình sống hiện thực của họ, có thể được xác nhận một cách kinh nghiệm chủ nghĩa bằng những tiền đề vật chất và bị giới hạn bởi những tiền đề vật chất này. Đạo đức, tôn giáo, siêu hình học, tất cả những gì còn lại của hệ tư tưởng và những dạng tương ứng của ý thức, do đó không còn giữ cái vẻ độc lập được nữa. Chúng không có lịch sử, không có sự phát triển nào; mà chính là con người, trong quá trình phát triển nền sản xuất vật chất của họ và những mối liên hệ nội tại vật chất giữa họ với nhau, cùng với sự tồn tại thực tế của họ, đã biến đổi suy nghĩ của họ và những sản phẩm của suy nghĩ của họ. Đời sống không phải được quyết định bởi ý thức, mà là ý thức được quyết định bởi đời sống. Trong phương pháp tiếp cận thứ nhất (phi duy vật), điểm bắt đầu là ý thức chế ngự cá nhân sống; phương pháp thứ hai (duy vật), thích hợp với bản thân những cá nhân sống hiện thực, và ý thức chỉ còn được coi là ý thức của họ mà thôi." (Hệ tư tưởng Đức, chương một).

Một nhà duy vật chủ nghĩa do đó sẽ tìm lời giải thích không phải từ những tư tưởng, mà là từ bản thân những hiện tượng vật chất, dưới dạng những nguyên nhân vật chất và không phải là những sự can thiệp phi tự nhiên bởi chúa hay cái gì đại loại như thế. Và đây là một khía cạnh đặc biệt quan trọng của chủ nghĩa Marx, làm tách biệt một cách rõ ràng phương pháp này ra khỏi những phương pháp tư duy và logic được thiết lập trong xã hội tư bản.

Sự phát triển của tư duy khoa học trong những quốc gia châu Âu vào thế kỷ 17 và 18 đã để lộ ra một số những tính chất mâu thuẫn thực sự, vẫn còn lại trong cách tiếp cận của các lý thuyết gia tư sản ngày nay. Một mặt có một sự phát triển hướng đến phương pháp duy vật. Các nhà khoa học đi tìm kiếm những nguyên nhân. Họ không chỉ chấp nhận những hiện tượng tự nhiên như là những phép màu do chúa sắp đặt, họ đi tìm lời giải thích cho mình. Nhưng cùng lúc những nhà khoa học này chưa nắm được một hiểu biết nhất quán hay duy vật thực tiễn; và thường là, đằng sau những lời giải thích cho những những hiện tượng tự nhiên, họ cũng thấy, ở cuối sợi dây xich, bàn tay của chúa chạm vào.


Cách tiếp cận như thế chấp nhận, hay chí ít là để ngỏ cho khả năng, rằng thế giới vật chất chúng ta sống trong ở điểm tận cùng được tạo nên bởi những lực lượng ở bên ngoài nó, và rằng ý thức hay tư tưởng có trước tiên, theo cái nghĩa là chúng có thể tồn tại độc lập với thế giới thực tại. Cách tiếp cận này, đối lập lại với chủ nghĩa duy vật, chúng ta gọi là "chủ nghĩa duy tâm". Theo như cách tiếp cận này, sự phát triển của nhân loại và của xã hội - của nghệ thuật, khoa học ... - bị bức chế không phải là bởi những quá trình vật chất mà là bởi sự phát triển của các tư tưởng, bởi sự hoàn hảo hay sự suy đồi của tư tưởng con người. Và không phải là ngẫu nhiên mà cái cách tiếp cận phổ biến này, dù được nói ra hay không, tràn ngập trong những triết thuyết của chủ nghĩa tư bản.

Những nhà triết học và các sử gia tư sản nói chung coi hệ thống hiện thời là tất nhiên. Họ chấp nhận rằng chủ nghĩa tư bản là một dạng hoàn hảo, một hệ thống hoàn bị không thể được thay thế bởi một hệ thống nào mới và cao hơn. Và họ cố gắng trình bày tất cả lịch sử đã qua như là những nỗ lực kém trọng đại hơn nhằm đạt được cái "xã hội hoàn hảo" mà họ tin là chỉ có chủ nghĩa tư bản là đã đạt được hoặc có thể đạt được.

Vì vậy, khi chúng ta nhìn vào những tác phẩm của một số nhà khoa học và nhà tư tưởng tư sản vĩ đại nhất trong quá khứ hay thậm chí cả trong ngày nay, chúng ta có thể thấy họ có khuynh hướng lẫn lộn trong đầu óc mình những tư tưởng duy vật và duy tâm như thế nào. Lấy ví dụ, Isaac Newton, người nghiên cứu những quy luật cơ học và những quy luật chuyển động của các hành tinh và các vật thể hành tinh, đã không tin rằng những quá trình này bị chế ngự bởi đầu óc hay tư tưởng. Nhưng ông lại tin vào một sự thúc đẩy lúc ban đầu cho vật chất, và cái đẩy ban đầu này được cung cấp bởi một dạng lực lượng siêu tự nhiên, bởi Chúa.

Theo cách tương tự ngày nay có nhiều nhà sinh vật học chấp nhận tư tưởng cho rằng các loài cây cối và động vật đã tiến hóa từ loại này sang loại kia, và rằng con người bản thân nó cũng là một sự phát triển từ một giống loài trước đó. Và cũng có nhiều người trong bọn họ bám lấy cái khái niệm cho rằng có một sự khác nhau về chất giữa trí tuệ của con người và đầu óc của động vật, kết luận rằng có một linh hồn bất diệt rời bỏ cơ thể con người sau khi chết.


Ngay cả một số những nhà khoa học xuất chúng nhất cũng lẫn lộn phương pháp duy vật và những tư tưởng duy tâm theo kiểu này, về phương diện khoa học mà nói điều này thực sự là lạc hậu, và có liên hệ với ma thuật và mê tín nhiều hơn là với khoa học. Do đó chủ nghĩa Marx đưa ra một sự đoạn tuyệt một cách hệ thống và căn bản với chủ nghĩa duy tâm dưới mọi hình thức, và phát triển trong nó một hiểu biết duy vật về những gì đang diễn ra trong thực tế. Chủ nghĩa duy vật là thế giới quan cung cấp một trong những khởi điểm căn bản cho chủ nghĩa Marx. Khởi điểm căn bản còn lại là phép biện chứng.


PHÉP BIỆN CHỨNG

Phép biện chứng đơn giản là logic của sự vận động, hay là logic của tri giác thông thường của những nhà hoạt động phong trào. Chúng ta đều biết rằng mọi thứ đều không đứng yên, chúng luôn thay đổi. Nhưng còn có một dạng logic khác đối lập lại với phép biện chứng mà chúng ta gọi là logic hình thức, là thứ đặc biệt tiêu biểu trong xã hội tư bản.

Có lẽ cần thiết phải bắt đầu bằng một bức phác thảo sơ lược những gì hàm chứa trong phép này. Logic hình thức dựa trên cái được biết là quy luật đồng nhất, nó nói rằng A bằng A.. tức là các vật là cái mà chúng là, và các vật này đứng trong mối quan hệ xác định đối với nhau. Còn có những quy luật phái sinh khác từ quy luật đồng nhất; ví dụ, nếu A bằng A, thì khi đó A không thể bằng B, hay C.

Thoạt nhìn, phương pháp tư duy này dường như cũng là tri giác thông thường; và thực tế nó là một công cụ tư duy vô cùng quan trọng, một phương pháp rất quan trọng trong sự phát triển của khoa học và trong cuộc cách mạng công nghiệp đã tạo dựng nên xã hội ngày nay. Sự phát triển của toán học và số học cơ bản, chẳng hạn, là dựa trên logic hình thức. Bạn không thể dạy cho một đứa trẻ bản cửu chương mà lại không dùng đến logic hình thức. Một cộng một bằng hai, và không phải là bằng ba. Và tương tự, phương pháp của logic hình thức cũng là cơ sở cho sự phát triển của cơ học, hóa học, sinh vật học... Ví dụ, trong thế kỷ 18 nhà sinh vật học người Scandinavia Linnaeus đã phát triển một hệ thống phân loại cho tất cả những sinh vật đã biết. Linnaeus chia tất cả những vật sống thành những lớp, bộ, họ, trong bộ khỉ, họ người, giống người và giới thiệu loài homo sapiens.

Hệ thống phân loại này đem lại một bước tiến khổng lồ trong lĩnh vực sinh học. Lần đầu tiên, nó tạo ra khả năng nghiên cứu một cách thực sự có hệ thống về cây cối và động vật, để so sánh và đối chiếu các giống động vật và cây. Nhưng nó dựa trên logic hình thức. Nó dựa trên phát biểu rằng homo sapiens bằng với homo sapiens; một con giun đất bằng với một con giun đất và cứ thế.. Nói cách khác, nó là một hệ thống cố định và cứng nhắc. Theo như hệ thống này thì không thể có chuyện một loài này bằng với một loài khác nào đó, nếu không thì hệ thống phân loại này sẽ hoàn toàn bị sụp đổ. Trong lĩnh vực hóa học cũng tương tự, ở đây thuyết nguyên tử của Dalton mang ý nghĩa một bước tiến khổng lồ.

Thuyết Dalton dựa trên ý tưởng rằng vật chất được tạo thành từ các nguyên tử, và mỗi một loại nguyên tử hoàn toàn tách biệt và riêng có đối với bản thân nó - tức là hình dáng và cân nặng là của riêng nguyên tử đó và không phải là của nguyên tử nào khác. Sau Dalton có xuất hiện một hệ thống phân loại ít nhiều cứng nhắc như thế, một lần nữa lại dựa trên logic hình thức cứng nhắc, nói rằng một nguyên tử hydro là một nguyên tử hydro, một nguyên tử carbon là một nguyên tử carbon...

Và nếu một nguyên tử nào đó có thể là một nguyên tử khác, thì toàn bộ hệ thống phân loại này, hệ thống phân loại tạo lên nền tảng của hóa học hiện đại, sẽ sụp đổ. Giờ điều quan trọng là thấy được rằng phương pháp logic hình thức có những giới hạn của nó. Đó là một phương pháp rất tốt cho cuộc sống hàng ngày, nó đem lại cho chúng ta một phép gần đúng hữu ích đối với việc nhận thức các vật. Chẳng hạn, hệ thống phân loại của Linnaeus vẫn còn hữu dụng đối với các nhà sinh học; nhưng từ tác phẩm của Charles Darwin chúng ta có thể nhận thấy những yếu kém của nó. Darwin đã chỉ ra rằng trong hệ thống của Linnaeus có một số loài cây có tên gọi rất khác nhau, như là những loài khác nhau vậy, nhưng thực sự chúng lại rất giống nhau. Và cũng có những cây với cùng tên gọi, cùng loài, là những biến dị của cùng một loài cây, mà chúng lại rất khác nhau. Vì vậy ngay từ thời của Charles Darwin đã có thể nhìn vào trong hệ thống phân loại của Linnaeus và nói "ô, hẳn là phải có sai sót ở đâu đó".


Và tất nhiên tác phẩm của Charles Darwin đã cung cấp một cơ sở mang tính hệ thống cho học thuyết tiến hóa, học thuyết lần đầu tiên tuyên bố rằng một loài này có thể chuyển hóa thành một loài khác. Và điều đó để lại một lỗ hổng lớn trong hệ thống Linnaeus.


Trước Charles Darwin, người ta tin rằng số lượng các loài trên hành tinh chính xác bằng số lượng các loài được Chúa tạo ra trong 6 ngày đầu tiên - tất nhiên là ngoại trừ những loài đã bị lụt lội hủy diệt - và rằng những loài còn sống sót đã không hề thay đổi gì trong suốt hàng triệu năm. Nhưng Darwin đã đưa ra tư tưởng về sự biến đổi của các loài, và chắc chắn là phương pháp phân loại cũng phải thay đổi theo. Những gì áp dụng vào lĩnh vực sinh học thì cũng áp dụng vào lĩnh vực hóa học.

Vào cuối thế kỷ 19, các nhà hóa học nhận ra rằng một nguyên tố nguyên tử này có thể biến đổi thành một nguyên tố nguyên tử khác. Nói cách khác, những nguyên tử không hoàn toàn tách biệt và riêng có đối với bản thân chúng. Giờ chúng ta biết được rằng có nhiều nguyên tử, nhiều nguyên tố hóa học, là không bền vững. Ví dụ, uranium và các nguyên tố phóng xạ khác sẽ phân rã theo thời gian và tạo nên các nguyên tử hoàn toàn khác với các tính chất hóa học và cân nặng cũng hoàn toàn khác. Do đó chúng ta có thể thấy được rằng phương pháp của logic hình thức đã bắt đầu bị đổ bể cùng với sự phát triển của bản thân khoa học.


Chính là phương pháp biện chứng đã thu hút những kết luận từ những phát hiện thực tiễn đó, và chỉ ra rằng không tồn tại những phạm trù tuyệt đối hay cố định, cả ở trong tự nhiên lẫn trong xã hội. Trong khi mà một người logic hình thức nói rằng A bằng A thì người biện chứng sẽ nói rằng A không nhất thiết phải bằng A. Vì vậy chúng ta cần có một hình thái nhận thức, một hình thái logic lý giải cái sự kiện thực tế là mọi thứ, cuộc sống và xã hội ở trong một trạng thái chuyển động và thay đổi liên miên. Và hình thái logic đó không nghi ngờ gì là phép biện chứng. Nhưng mặt khác sẽ là sai lầm nếu cho rằng phép biện chứng gán cho vũ trụ một quá trình thay đổi đều và dần dần. Những quy luật của phép biện chứng, và đây là một lời cảnh báo: những khái niệm đó nghe đáng sợ hơn chúng thực sự là - những quy luật của phép biện chứng mô tả cách thức trong đó những quá trình thay đổi diễn ra trong thực tế.

LƯỢNG BIẾN THÀNH CHẤT

Chúng ta hãy bắt đầu với quy luật chuyển hóa của lượng thành chất. Quy luật này phát biểu rằng quá trình biến đổi - vận động trong vũ trụ - không phải là dần dần, chúng không phải là đều. Những khoảng thay đổi tương đối dần dần và từng chút một xen kẽ với những khoảng thay đổi hết sức đột ngột - sự thay đổi không thể đo bằng lượng được mà phải đo bằng chất. Sử dụng thêm một ví dụ lấy từ khoa học tự nhiên, chúng ta hãy nghĩ đến nhiệt của nước. Bạn có thể đo được trên thực tế (lượng hóa) dưới dạng độ của nhiệt sự thay đổi diễn ra trong nước khi bạn làm nóng nó lên. Cho là từ 10 độ bách phân (nhiệt độ này tương ứng với nhiệt của nước máy) lên đến khoảng 98 độ bách phân, sự thay đổi vẫn còn là thay đổi về lượng.., nước vẫn là nước, mặc dù nó đã trở nên nóng hơn.

Nhưng khi đến một điểm mà tại đó sự thay đổi trong nước trở thành sự thay đổi về chất, và nước trở thành hơi. Bạn sẽ không còn có thể mô tả sự thay đổi trong nước khi nó được làm nóng từ 98 độ lên đến 102 độ dưới dạng thuần túy về lượng được nữa. Chúng ta phải nói rằng một sự thay đổi về chất (nước thành hơi) là kết quả của một sự tích tụ của sự thay đổi về lượng (tức là thêm vào ngày càng nhiều nhiệt). Và đó là những gì mà Marx và Engels muốn nói khi họ nhắc đến sự chuyển hóa từ lượng thành chất.

Trong sự phát triển của các loài cũng có thể thấy hiện tượng tương tự. Trong mỗi loài đều có sự biến dị rất lớn. Nếu chúng ta nhìn quanh quất trong phòng chúng ta sẽ bắt gặp rất nhiều những sự khác biệt giữa những người trong phòng. Những khác biệt đó có thể được đo về mặt lượng, chẳng hạn, về cân nặng, chiều cao, màu da, độ dài mũi. Nhưng nếu như những biến đổi tiến hóa tiến tới một điểm nhất định dưới ảnh hưởng của những biến đổi môi trường, khi đó những biến đổi về lượng này có thể tích lũy tạo thành một sự biến đổi về chất. Nói cách khác, bạn sẽ không thể nào còn có thể nói rằng sự biến đổi ở động vật và cây cối chỉ đơn thuần là biến đổi về lượng.


Những giống loài sẽ trở nên khác biệt về chất. Ví dụ, chúng là một loài khác biệt về chất với tinh tinh hay gorilla, và đến lượt chúng lại khác biệt về chất với những loài động vật có vú khác. Và những khác biệt về chất này, những bước nhảy tiến hóa, là kết quả của những biến đổi về lượng ở trong quá khứ. Ý tưởng của chủ nghĩa Marx là luôn có những thời kỳ biến đổi dần dần xen lẫn với những thời kỳ biến đổi đột ngột. Trong thời kỳ thai nghén, là thời kỳ biến đổi dần dần, và sau đó là một thời kỳ biến đổi đột ngột tại điểm kết.


Sự phát triển của xã hội cũng vậy. Các nhà Marxist rất thường hay sử dụng sự tương tự của thời kỳ thai nghén để mô tả sự phát triển của chiến tranh và cách mạng. Những bước tiến về chất này là tiêu biểu trong sự phát triển của xã hội; nhưng chúng là kết quả của một sự tích tụ những mâu thuẫn về lượng trong xã hội.


PHỦ ĐỊNH CỦA PHỦ ĐỊNH

Quy luật thứ hai của phép biện chứng là quy luật "phủ định của phủ định", và một lần nữa, tên gọi của nó lại rối rắm hơn nội dung của nó. "Phủ định" theo nghĩa này chỉ đơn giản là vượt qua một điều gì đó, cái kết của một vật nào đó khi nó chuyển hóa thành một vật khác. Ví dụ, sự phát triển của xã hội có giai cấp trong lịch sử nguyên thủy của loài người đại biểu cho sự phủ định xã hội phi giai cấp trước đó. Và trong tương lai, với sự phát triển của chủ nghĩa cộng sản, chúng ta sẽ thấy xã hội phi giai cấp khác, mang ý nghĩa là sự phủ định tất cả những xã hội có giai cấp trước đây. Do vậy quy luật phủ định của phủ định phát biểu một cách đơn giản là khi một hệ thống ra đời, nó làm cho hệ thống khác bị biến mất. Nhưng như vậy không có nghĩa là hệ thống thứ hai là cố định hay không thể thay đổi.

Bản thân hệ thống thứ hai trở nên mất hiệu lực khi mà xã hội phát triển xa hơn và do bởi quá trình biến đổi của xã hội. Vì xã hội có giai cấp là sự phủ định của xã hội phi giai cấp, nên xã hội cộng sản sẽ là sự phủ định của xã hội có giai cấp - phủ định của phủ định.

Một khái niệm khác của phép biện chứng là quy luật thâm nhập của các mặt đối lập. Quy luật này tuyền bố một cách hoàn toàn đơn giản rằng những quý trình biến đổi diễn ra là do bởi những sự mâu thuẫn - bởi những đối lập giữa các yếu tố khác nhau ẩn chứa trong tất các quá trình tự nhiên và xã hội. Có lẽ ví dụ tốt nhất cho sự thâm nhập của những mặt đối lập trong khoa học tự nhiên là thuyết lượng tử.

Thuyết này dựa trên khái niệm cho rằng năng lượng có tính chất đối ngẫu - theo như một số thí nghiệm, với một số mục đích thì năng lượng tồn tại dưới dạng sóng, như năng lượng điện từ. Nhưng cho một số mục đích thì năng lượng lại thể hiện bản thân nó như là các hạt. Nói cách khác, các nhà khoa học hoàn toàn chấp nhận rằng vật chất và năng lượng có thể thực sự tồn tại ở hai trạng thái khác nhau cùng một lúc - một mặt là một loại sóng phi quảng tính, mặt khác là một hạt với môt gói năng lượng xác định ẩn chứa trong nó.

Do đó nền tảng của thuyết lượng tử trong vật lý học hiện đại là một sự mâu thuẫn. Nhưng ngày nay đã có nhiều mâu thuẫn khác trong khoa học được biết đến. Ví dụ, năng lượng điện từ là một tập hợp chuyển động qua sự tác động của các lực âm và lực dương lên nhau. Hiện tượng từ tính phụ thuộc vào sự tồn tại của cực bắc và cực nam. Những thứ này không thể tồn tại độc lập đối với nhau.

Chúng tồn tại và vận hành chính bởi những lực đối lập ẩn chứa trong cùng một hệ thống. Tương tự, mọi xã hội ngày nay chứa đựng những nhân tố đối lập khác biệt nhau cùng chung trong một hệ thống, làm cho tất cả mọi xã hội, mọi quốc gia không thể nào cứ mãi duy trì được sự ổn định hay bất biến. Phương pháp biện chứng, đối lập lại với logic hình thức, huấn luyện cho chúng ta để chúng ta nhận ra được những mâu thuẫn này, và từ đó chạm được đến đáy của những biến đổi đang diễn ra. Những nhà Marxist nói một cách không e dè đến những yếu tố đối lập nội tại trong mọi quá trình xã hội.

Trái lại, rõ ràng là nhờ nhận ra và hiểu được những lợi ích đối lập ẩn chứa nội trong cùng một quá trình xã hội mà chúng ta có thể chỉ ra được chiều hướng thay đổi thích hợp, và sau cùng nhận ra mục đích và mục tiêu cần thiết và có thể đạt được trong trường hợp đó phải đấu tranh cho từ quan điểm của giai cấp công nhân.

Đồng thời, chủ nghĩa Marx cũng không gạt bỏ logic hình thức. Nhưng từ quan điểm hiểu được những sự phát triển của xã hội, điều quan trọng cần phải thấy được rằng logic hình thức chỉ đứng hàng thứ hai. Tất cả chúng ta sử dụng logic hình thức cho những mục đích thường ngày. Nó đem lại cho chúng ta những sự xấp xỉ cần thiết để giao tiếp và điều khiển những hoạt động thường ngày của chúng ta. Chúng ta sẽ không thể bình thường được cuộc sống của chúng ta mà không có sự phục vụ của logic hình thức, mà không sử dụng sự xấp xỉ một bằng với một. Nhưng, mặt khác chúng ta cũng thấy những mặt hạn chế của logic hình thức - những giới hạn trở nên rõ ràng trong khoa học khi chúng ta nghiên cứu những quá trình sâu và chi tiết hơn, và cũng thế khi chúng ta khám phá các quá trình xã hội và chính trị một cách tỉ mỉ hơn.


Các nhà khoa học rất hiếm khi chấp nhận phép biện chứng. Một số nhà khoa học là những người biện chứng, nhưng phần lớn ngay cả là ngày nay cũng đều lẫn lộn phương pháp duy vật với cái mới bòng bong đủ mọi loại tư tưởng hình thức và duy tâm. Và nếu đó là trường hợp trong khoa học tự nhiên, thì nó lại càng là trường hợp trong khoa học xã hội.

Những nguyên nhân cho điều này khá là rõ ràng. Nếu bạn cố gắng khảo sát xã hội và những quá trình xã hội từ quan điểm khoa học, thì bạn sẽ không thể nào tránh được việc phải đi đến chỗ chống lại những mâu thuẫn của hệ thống tư bản và cần phải chuyển biến xã hội lên xã hội chủ nghĩa.

Nhưng những trường đại học, nơi thường được coi là những trung tâm học tập và nghiên cứu, dưới chủ nghĩa tư bản còn xa mới độc lập được với sự thống trị giai cấp và nhà nước. Đó là lý do tại sao khoa học tự nhiên có thể vẫn còn có một phương pháp khoa học thiên về chủ nghĩa duy vật biện chứng; nhưng khi bước sang khoa học xã hội bạn sẽ bắt gặp trong các trường cao đẳng và đại học những loại duy tâm chủ nghĩa và hình thức chủ nghĩa tồi tệ nhất. Điều đó không phải là không có liên quan gì đến lợi ích thụ hưởng của các giáo sư và giảng viên, những người được trả lương cao ngất. Hoàn toàn và không thể tránh được là cái vị trí ưu thế của họ trong xã hội sẽ gây ra một số những phản chiếu, những tác động lên những gì họ được hỗ trợ để dạy.


Những quan điểm và đánh giá của cá nhân họ sẽ được chứa đựng trong "kiến thức" mà họ đi tiếp cùng các sinh viên, và cứ thế tiếp tục hạ thấp mức độ của nhà trường xuống. Cụ thể, những sử gia tư sản nằm trong số những khoa học gia xã hội thiển cận vào bậc nhất. Đã bao nhiêu lần chúng ta bắt gặp cái mẫu tưởng tượng của các sử gia này nói rằng lịch sử đã kết thúc hôm qua rồi!

Ở đây tại nước Anh tất cả bọn họ dường như đều thú nhận nỗi ghê sợ chủ nghĩa đế quốc Anh trong thế kỷ 17,18 và 19; rằng chủ nghĩa đế quốc Anh đã tham gia buôn bán nô lệ; rằng nó phải chịu trách nhiệm về một số cuộc chinh phục đẫm máu nhất đối với những người dân thuộc địa; rằng nó cũng phải chịu trách nhiệm cho một số công cuộc bóc lột tồi tệ nhất những người công nhân Anh, cả phụ nữ và trẻ em, trong các hầm mỏ than đá, các nhà máy cotton.. Họ sẽ chấp nhận tất cả những điều tội lỗi đó - cho đến tận ngày hôm qua.

Nhưng đến hôm nay, tất nhiên khi này thì chủ nghĩa đế quốc Anh đã đột nhiên trở thành dân chủ và tiến bộ rồi. Và đó là một quan niệm hoàn toàn một chiều, hoàn toàn phiến diện về lịch sử, đối lập tuyệt đối lại với phương pháp của chủ nghĩa Marx. Quan điểm của Marx và Engels là nhìn những tiến trình xã hội từ lập trường giống với lập trường họ nhìn tự nhiên - từ lập trường của các quá trình đúng như nó diễn ra.

Trong những cuộc thảo luận và tranh luận thường ngày của chúng ta trong phong trào lao động, chúng ta sẽ thường đụng phải những người hình thức. Thậm chí nhiều người trong cánh tả nhìn sự vật với một con mắt hoàn toàn cứng nhắc và hình thức, không hiểu được những chiều hướng vận động của sự vật. Cánh hữu trong phong trào lao động, và một số người thuộc phe tả, tin rằng học thuyết Marxist là một giáo điều, rằng "lý thuyết" như một vật nặng 600 pao đè nặng lên lưng của các nhà hoạt động, và bạn càng chóng thoát khỏi cái khối đó, bạn càng năng động và có hiệu quả. Nhưng đó là một sự lầm lẫn hoàn toàn về bản chất chung của học thuyết Marxist.


Thực tế, chủ nghĩa Marx đối lập lại với sự giáo điều. Nó là một phương pháp chính xác để hiểu được những quá trình biến đổi diễn ra chung quanh chúng ta. Không có gì là cố định và bất biến. Chính những người hình thức mới là những người xem xét xã hội như một chiếc máy ảnh, những người khúm núm trước hoàn cảnh mà họ đối đầu do bởi họ không thấy được tại sao sự vật thay đổi và thay đổi như thế nào.

Chính phương pháp như vậy mới dễ dẫn đến sự chấp thuận một cách giáo điều sự vật như cái nó là hay như cái nó đã là, mà không hiểu được tính không thể tránh được của sự biến đổi. Do đó học thuyết Marxist là một công cụ hoàn toàn bản chất cho mọi hoạt động trong phong trào lao động. Chúng ta cần hòa hợp một cách có ý thức vào lực lượng đối lập đang làm việc trong cuộc đấu tranh giai cấp, để hướng bản thân mình đến con đường mà những sự biến đang phát triển.


Tất nhiên không phải lúc nào cũng dễ dàng giải phóng mình khỏi những khuôn khổ tư duy đang chiếm ưu thế trong xã hội tư bản và hấp thụ chủ nghĩa Marx. Như Karl Marx nói, không có con đường cái quan nào trong khoa học. Đôi khi, bạn phải vượt qua con đường gian nan để lĩnh hội được những tư tưởng chính trị mới. Nhưng việc thảo luận và nghiên cứu học thuyết Marxist là phần thiết yếu để phát triển mọi hoạt động. Chỉ duy nhất học thuyết này mới cung cấp được cho các đồng chí chiếc la bàn và tấm bản đồ giữa muôn vàn khó khăn của cuộc đấu tranh. Sẽ rất tuyệt nếu là một nhà hoạt động.

Nhưng nếu thiếu đi sự hiểu biết tỉnh táo về các quá trình mà bạn tham gia, bạn sẽ không hoạt động hiệu quả gì hơn một nhà thám hiểm không có la bàn và bản đồ. Và nếu bạn cố gắng thử khám phá mà thiếu đi những sự trợ giúp khoa học, bạn có thể nhiệt tình thoải mái nhưng sớm hay muộn sẽ rơi vào hẻm núi hay đầm lầy và biến mất, như nhiều nhà hoạt động không may mắn đã làm theo năm tháng.


"The idea of having a compass and a map is that you can take your bearings. You can judge where you are at any particular time, where you are going and where you will be. And that is the fundamental reason why we need to get to grips with Marxist theory. It provides us with an absolutely invaluable guide to action as far as our activities in the labour movement are concerned." (Dialectical Materialism - Chủ nghĩa duy vật biện chứng.- Thursday, 12 February 2009.Biên dịch: Ngô Minh Tuấn. In Defence of Marxism. International Marxist Tendency.
III.2.3. DIALECTICAL MATERIALISM
Wikipedia.
Chúng tôi xin lược dịch bài trên:

DUY VẬT BIỆN CHỨNG PHÁP

"Duy vật biện chứng pháp là triết lý của Karl Marx do Marx lấy ý niệm "biện chứng " của Hegel nối kết với " duy vật chủ nghĩa" của Feuerbach. Theo những đệ tử Marx, Duy vật biện chứng là căn bản triết lý Marx.

1.Từ ngữ

Thuật ngữ Duy vật biện chứng pháp ra đời năm 1887 do Joseph Dietzgen , một người theo chủ nghĩa xã hội tạo ra. Ông này cùng Marx đã hoạt động và thất bại trong Cách mạng Đức năm 1848. Từ ngữ này có trong tác phẩm Kautsky của F. Engels, viết cùng năm. Marx thường nói đến " quan điểm duy vât lịch sử" sau này được Engels đề cập trong " Duy vật lịch sử". Sau Engels cũng nói về "Duy vật biện chứng nhưng ông dùng từ "materialist dialectic" chứ không phải là "dialectical materialism" " -" Biện chứng Duy Vật"- trong tác phẩm " Biện Chứng Thiên Nhiên" in năm 1883. Georgi Plekhanov, cha đẻ Cộng sản Nga, sau đó trình bày từ ngữ " Duy vật biện chứng pháp" trong văn học cộng sản. Stalin cũng dùng từ ngữ này trong tác phẩm Diamat và coi như đó là chủ thuyết Mác Lê.

Sự thực Marx không kết hợp hai từ ngữ " Duy vật" với " biện chứng" nhưng từ ngữ này liên kết trong tư tưởng Marx về lực vật chất tạo nên biến đổi xã hội và kinh tế. Từ ngữ này cũng bổ túc cho "Duy vật lịch sử " là cái danh hiệu mà người ta tặng cho Marx trong phương pháp nghiên cứu xã hội, chính trị và lịch sử. Duy vật biện chứng pháp là triết lý của Karl Marx tạo ra do kết hợp biện chứng của Hegel với "thuyết Duy vật" của Feuerbach, rút ra những ý niệm về sự tiến bộ của "mâu thuẫn" tác động qua lại với những ý niệm về các lực gọi là "đề", phản đề". Khi mâu thuẫn lên cao độ thì đi đến "hợp đề", và quan điểm này được áp dụng trong lịch sử của sự phát triển xã hội và đưa đến ý niệm cách mạng thay đổi xã hội.

2. Các khía cạnh của vấn đề

Duy vật biện chứng pháp bắt nguồn từ hai khía cạnh của triết học Marx. Khía cạnh đầu tiên là việc ông thay đổi quan điểm của Hegel về duy tâm biện chứng thành duy vật biện chứng, một hành động được coi như coi khinh biện chứng của Hegel. Và khía cạnh thứ hai là lấy quan điểm lịch sử là lịch sử đấu tranh giai cấp trong Tuyên Ngôn của đảng Cộng Sản năm 1848.
Duy vật biện chứng tin rằng tất cả các hiện tượng có thể giải thích qua phương tiên thiên nhiên. Các khía cạnh của triết học Marx được tạo thành từ thuyêt duy vật. Theo triết thuyết duy vật, vật chất bao gồm không gian, thiên nhiên, con người, tâm lý, ý thức, trí tụệ con người, xã hội, lịch sử và các khía cạnh khác của hiện hữu. Chủ nghĩa Marx có nhiệm tìm hiểu chân lý khoa học. Nếu khoa học hiểu được các vấn đề của vật chất thì có thể hiệu mọi sự. Có thể kết luận rằng vật chất là khởi đầu và kết thúc của thực tại. Sự ngư trị của vật chất trong thiên nhiên là sức mạnh của chủ nghĩa Marx mặc dầu duy vật biện chứng xuất phát từ duy tâm biện chứng của Hegel. Thuyết Duy Vật biện chứng thiết yếu là do tiền đề "lịch sử là sản phẩm của giai cấp đấu tranh", tiếp theo "phản đề " là triết thuyết của Hegel về lịch sử, để đưa đến" hợp đề ".

3. Hegel

Hegel không dùng thuật ngữ "hợp đề" (Aufhebung) để diễn tả biện chứng của ông. Hợp đề chứa đựng tiền đề và phản đề. Sự mâu thuẫn này cho ta biết trở ngại của tư tưởng Hegel. Biện chứng pháp của Hegel nhắm giải thích sự phát triển của lịch sử con người. Hegel quan niệm rằng sự thật là sản phẩm của lịch sử và nó luân chuyển qua những kỳ khác nhau, bao gồm khi sai lầm, sai lầm và tiêu cực là một phần của phát triển sự thực. Duy tâm biện chứng Hegel coi lịch sử là sản phẩm của Tinh thần. Trái lại, Duy vật biện chứng của Marx coi lịch sử là sản phẩm của vật chất giai cấp đấu tranh trong xã hội. Như vậy, thuyết này bắt nguồn từ vật chất của xã hội hiện hữu.

4. Các luât của duy vật biện chứng

Phe Marx đưa ra ba luật của Duy vật biện chứng pháp để trả lời những vấn đề liên quan đến thiên nhiên và con người, bao gồm cả những vấn đề: nguồn gốc năng lực hay động cơ trong thiên nhiên; tại sao ngân hà, thái dương hệ, hành tinh, động vật và các hoàng triều của thiên nhiên lại gia tăng về số; nguồn gốc con người, nguồn gốc các loài vật, và nguồn gốc của ý thức và tinh thần, nguồn gốc của trật tự xã hội và các phương hướng của nó. . . Marx và Engels đã trả lời những câu hỏi này bằng cách dùng ba luật của vận động có nghĩa là biện chứng mà khởi đầu là do các triết gia Hy Lạp, sau Hegel đã hệ thống hóa.

4. 1. Luật mâu thuẫn

Marx và Engels khởi đầu việc quan sát và cho rằng các sự vật hiện hữu là hợp nhất các mâu thuẫn.
Như điện là do các lực âm và dương, và nguyên tử gồm proton và electron vốn là những lực mâu thuẫn. Một ngôi sao là kết hợp trọng lực kéo các phân tử vào trung tâm và sức nóng đẩy chúng ra khỏi trung tâm. Nếu một trong hai thành công hoàn toàn thì ngôi sao ngưng tồn tại. Nếu khí nóng thắng thì ngôi sao nổ tan thành tân siêu sao [2], nếu trọng lực thắng thì nổ tung vào trong thành ra ngôi sao trung hòa hay lỗ đen.

Các sự sống nỗ lực cân bằng các lực bên trong và bên ngoài để duy trì nội môi [3], đó là sự cân bằng đơn giản các đối lực như chất acid và chất kiềm . Marx kết luận rằng " mọi sự chứa đựng sự tương hòa và độc quyền nhưng chẳng bao giờ các phần hay các khía cạnh được bằng nhau trong bản chất và trong sự cần thiết. Sự thống nhất các mặt đối lập làm cho thực thể năng động và cung cấp cho sự vận động và đổi thay được bền bĩ. Ý niệm này là mượn của Georg Wilhelm Hegel khi ông nói:
"Mâu thuẫn trong bản chất là gốc của các vận động và đời sống". Phần nhiều mầu thuẫn là đối kháng như là trong cuộc đấu tranh giữa tư bản và lao động. Các chủ nhân xí nghiệp trả lương rẻ mạt trong khi nhân đòi lương cao nhất. Nhiều khi đối kháng này đưa đến đình công hay đóng cửa.
4.2. Luật phủ định

Luật phủ định là để nói về sự gia tăng không ngừng về số lượng của các vật.Marx và Engels chứng minh rằng các thực thể có xu hướng phủ định nhau để tiến bộ hay tái sản xuất ở số lượng cao hơn. Điều này có nghĩa là bản chất của mâu thuẫn sẽ tạo ra đối kháng trong các yếu tố và cho nó động lực, đồng thời cũng phủ định chính sự vật. Tính năng động của sinh và diệt sẽ làm cho thực thể tiến tới. Luật này là đơn giản hóa cái vòng của đề, phản đề và hợp đề. Trong thiên nhiên, Engels luôn luôn nói đến trường hợp cái hạt trong tình trạng tự nhiên, nẩy mầm và trở thành cây.

Khi nẩy mầm thì hột sẽ tiêu vong, tức là cây phủ định hột. Cây lớn lên sinh ra hạt rồi cây sẽ chết. Như vậy là hạt phủ định cây. Như vậy là thiên nhiên trải rộng qua các chu kỳ. Trong xã hội, các giai cấp cũng tương tự. Như giai cấp phong kiến bị giai cấp tư sản phủ định, giai cấp tư sản tạo ra giai cấp vô sản rồi giai cấp vô sản lại phủ định tư sản. Minh họa này chứng tỏ vòng phủ định là vô tận, mỗi giai cấp tạo đều tạo ra đào mồ chôn nó, và người kế tiếp sẽ chôn kẻ đã tạo ra nó.
4.3.Luật chuyển hóa

Luật này nói rằng một số lượng phát triển thành chất là buớc "nhảy vọt" trong tự nhiên, nghĩa là hoàn toàn tạo nên một hình thúc mới hoặc một thực thể mới. Điều này nói lên lại sao lượng biến đổi thành chất. Sự chuyển hóa này tạo thành một tiến trình đảo ngược, chất tác động đến lượng.
Thuyết này vẽ ra nhiều đường song song với thuyết Tiến hóa. Các triết gia phái Marx kết luận rằng các thực thể tích tụ thành lượng cao có thể " nhảy vọt" để sinh ra các hình thức mới và trình độ cao. Luật này minh chứng rằng xuyên qua thời gian dài, qua những quá trình tích tụ nhỏ, tự nhiên phát triển thành những chuyển đổi đáng chú ý về phương hướng.

Trong thiên nhiên, luật này giải thích việc bộc phát của núi lửa là do áp lực tích tụ nhiều năm. Núi lửa không còn là núi thường nhưng khi dung nham nguội, nó trở thành vùng đất cằn khô không còn gì cả. Trong xã hội, luật này cũng giải thích tại sao cách mạng gây áp căng thẳng trong bao nhiêu năm giữa các yếu tố đối nghịch.

Luật này cũng xuất hiện trong những trường hơp nghịch đảo như chất tốt sinh ra lượng như việc phát minh ra nông cụ mới sẽ làm tăng số lượng sản phẩm.
5. Thuyết duy vật trong duy vật biện chứng pháp
Luận án tiến sĩ của Marx liên hệ đến thuyết nguyên tử của Epicure và Democritus ( thuyết này thường kết với chủ nghĩa khắc kỷ) được coi là nền tảng của triết thuyết duy vật. Marx cũng thân thiết với thuyết clinamen [4] của Lucretius.
Thuyết duy vật cho rằng vật chất trong thế giới là bậc nhất, là vấn đề đầu tiên, hay nói ngắn gọn vật chất đi trước tinh thần. Phái duy vật cho rằng:
-thế giới là vật chất.
-các hiện tượng trong vũ trụ là "vật chất chuyển động", chúng phụ thuộc với nhau và nối kết với nhau và phát triển theo luật tự nhiên.
-thế giới tồn tại ngoài chúng ta và độc lập với nhận thức về nó.
-tư tưởng chỉ là sự phản chiếu của thế giới vật chất vào trong não bộ.
-trên nguyên tắc, thế giới là có thể hiểu được.

Marx viết:
" Tư tưởng chỉ là thế giới vật chất phản chiếu vào tinh thần con người, và diễn dịch thành tư tưởng" (Tư Bản Luận,vol.1) Duy vật chủ nghĩa của Marx chống lại " duy tâm chủ nghĩa" của Hegel, ông lật nhào " biện chứng " của Hegel. Ông cũng chống các thuyết duy vật cổ điển và các phái duy tâm. Theo tác phẩm Theses on Feuerbach (1845), triết học đã ngưng việc giải thích thế giới bằng những tranh luận siêu hình học bất tận, để khởi đầu cuộc đổi thay thế giới để bàn về phong trào lao động do Engels ở Anh và Marx ở Pháp, Đức. Như vậy, duy vật biện chứng có khuynh hướng hợp nhất với giai cấp đấu tranh.

Ý nghĩa cao nhất của thuyết duy vật Marx là triết học tự thân phải có vị trí trong cuộc đấu tranh giai cấp căn cứ vào sự phân tích khách quan về mối tương quan vật lý và xã hội. Nói cách khác, nó sẽ giảm thành duy vật chủ nghĩa như triết lý của Kant hay Hegel, chỉ là những ý thức hệ là sản phẩm của hiện hữu xã hội. Như vậy, duy vật của Marx mở ra con đường cho lý thuyết phê phán của trường phái Frankfurt trộn triết học với các khoa xã hội học nhằm chẩn đoán nỗi đau đớn của xã hội.
6.Biện chứng trong Duy vật biện chứng

Biện chứng là khoa học về các luật tổng quát và trừu tượng của thiên nhiên, xã hội, và tư tưởng. Những nguyên tắc chính gồm có:
(1). Vũ trụ là một tổng thể trong đó các vật phụ thuộc lẫn nhau chứ không như một hỗn hợp các vật riêng lẻ.
(2). Bản chất thế giới và vũ trụ là luôn luôn vận chuyển. Engels đã nói: Trong thiên nhiên, từ vật nhỏ nhất đến lớn nhất, từ một hạt cát cho đến mặt trời, từ một sinh vật nguyên sinh cho đến con người, tất cả đều thường xuyên xuất và nhập thực tại trong dòng chảy thường xuyên không ngưng nghỉ của chuyển động và biến dịch
(Dialectics of Nature).
(3).Phát triển là tiến trình không có ý nghĩa và không thể nhận thức về lượng chuyển hóa thành chất. Sự thay đổi của chất xuất hiện không tuần tự, nhưng nhanh chóng và đột ngột, nhảy vọt từ trạng thái này sang trạng thái khác. Xin đưa một thí dụ đơn giản trong thế giới vật lý như việc nấu nước. Khi nhiệt độ tăng một độ thì lượng nước tăng lên, nhưng từ 99-100 độ thì lượng thành chất tức là nước sôi.
Marx nhận định :
"Những lượng khác nhau khi vượt qua một điểm nào đó thì biến thành chất."(Capital, vol 1).
1. Mọi vật chứa trong chúng biện chứng mâu thuẫn, là nguyên nhân của chuyển động, thay đổi và phát triển trong thế giới. Phải ghi nhớ rằng "biện chứng mâu thuẫn" không phải là "đối nghịch" hay " phủ định " đơn giản. Phải hiểu rằng " biện chứng mâu thuẫn/ đối nghịch" như là đối nghịch giữa các đối tượng kết hợp trực tiếp với nhau trong cùng một khung cảnh.
(Muốn biết việc áp dụng biện chứng cho lịch sử, xin xem phần Lịch sử Duy vật)
6.1. Luật biện chứng của Engels
Như đã nói ở trên, Engels xác nhận ba luật của biện chứng khi ông đọc tác phẩm "Khoa Học Lý Luận" của Hegel. Đó là
a.Luật thống nhất và mâu thuẫn:
b.Luật chuyển hóa lượng thành chất
c.Luật phủ định của phủ định.

Luật thứ nhất thì Hegel và Lenin xem như là trung tâm của biện chứng cho việc hiểu biết sự vật, và đó cũng phát xuất từ các triết gia ngày xưa như Ionian và Heraclitus. Luật thứ hai , Hegel lấy từ Aristotle, và điều này cũng tương đương với cái mà các khoa học gia gọi là " thời kỳ chuyển tiếp". Quan điểm đó khởi đầu từ trước truyền cho các triết gia Ionian (đặc biệt là Aneximenes) từ những người này mà Aristotle, Hegel và Engels thừa hưởng được. Với những triết gia , một trong những minh chứng là thơì kỳ chuyển tiếp của nước.Luật thứ ba là của riêng Hegel và biện chứng của ông đã nổi tiếng trong thời ông.
Khi đưa ra những luật trên, Engels đã vạch ra dàn bài như trên, và sau Lenin cũng nhấn mạnh rằng các vật là ở trong vận động và ông đã đưa ra ba điểm biện chứng dưới đây:
6.2. Các yếu tố biện chứng của Lenin
Sau khi đọc Khoa Học Lý Luận năm 1914 của Hegel, Lenin ghi chú tóm tắt về ba yếu tố của lý luận. Đó là:
a. Việc xác định khái niệm ngoài nó ( sự vật chính nó được coi như ở trong mối liên hệ và phát triển của nó)
b. Bản chất mâu thuẫn trong của bản thân các vật ( bản thân vật khác), các lực mâu thuẫn và các khuynh hướng trong các hiện tượng;
c.Sự hợp nhất giữa phân tích và tổng hợp.
Lenin viết:" Rõ ràng đó là các yếu tố của biện chứng"
( Tóm tắt biện chứng)

Lenin phát triển các yếu tố trên thành các bài viết, và đem ra tranh luận rằng sự chuyển hóa lượng thành chất và chất thành lượng là một thí dụ về sự thống nhất và mâu thuẫn của đối kháng
diễn ra như không chỉ là " thống nhất các mặt đối lập, mà còn là sự chuyển hóa của các" xác định, chất, tính chất, khía cạnh, đặc tính trong mọi cái khác (phải chăng là trong đối lập của nó?)
7. Lịch sử duy vật biện chứng pháp
7.1. Đóng góp của Lenin

Duy vật biện chứng pháp đầu tiên do Lenin biên soạn trong quyển Duy Vật Chủ Nghĩa và Chủ Nghĩa Phê Phán Kinh Nghiệm ( Materialism and Empiriocriticism ) năm 1908 là tập hợp ba trục:
"Vật chất đảo nghịch"của biện chứng Hegel, tính chất lịch sử của nguyên tắc vô thần đưa đến giai cấp đấu tranh và sự hội tụ của luật tiến hóa trong vật lý của Helmholtz, sinh vật học của Darwin và kinh tế chính trị của Marx.
Lenin giữ địa vị ở giữa một sử gia chủ nghĩa Marx (Labriola), và một người quyết định chủ nghĩa Marx, gần với chủ nghĩa xã hội Darwin (Kautsky). Những khám phá mới về vật lý như X ray, electrons, và Cơ học lượng tử (quantum mechanics ) [5] đã làm thay đổi những quan niệm trước kia về vật chất và thuyết duy vật. Vật chất dường như biến mất. Lenin không đồng ý:
"Vật chất biến mất nghĩa là giới hạn giữa cái mà ta biết biến mất , và kiến thức của ta càng sâu thêm. Tính chất của vật chất biến mất vì trước kia dường như là tuyệt đối, bất biến và sơ đẳng, mà nay thì ở trong một số trạng thái nó lộ rõ là tương đối, đặc thù. Tính chất độc đáo của vật chất với sự nhận thức của Duy vật chủ nghĩa là xây dựng nên đặc điểm là một thực tại khách quan, hiện hữu ở bên ngoài tinh thần."
Lenin theo tác phẩm của Friedrich Engels ghi chép rằng " với khám phá của mỗi thời đại ngay cả trong phạm vi khoa học tự nhiên, duy vật chủ nghĩa cũng thay đổi hình dạng" Một điều mà Lenin thách thức dư luận là ông chỉ trích những phái " duy vật tầm thường" như đoạn ông chê bai " óc tiết ra tư tưởng như gan gây bực dọc" ( quy cho y sĩ ở thế kỷ 18 là ông Pierre Jean Georges Cabanis, 1757-1808); " chủ nghĩa duy vật siêu hình", ( vật chất được bởi các phần tử bất động, bất dịch ), và thế kỷ 19 " chủ nghĩa duy vật cơ giới" ( vật chất như là các trái banh tròn tác động qua lại theo luật đơn giản của cơ giới). Giải pháp của Lenin (và Engels) cho cuộc thách thức này là " duy vật biện chứng", trong thuyết này vật chất được hiểu theo nghĩa rộng của " thực thể khách quan" và bao gồm những phát triến mới của khoa học.
7.2. Đóng góp phụ của Lukács

Georg Lukács đã làm bộ trưởng văn hóa của Cộng hoà Sô Viết Hung (1919), đã xuất bản quyển History and Class Consciousness năm 1923. Sách này định nghĩa biện chứng duy vật như là kiến thức xã hội như một tổng thể, là kiến thức tức thời về ý thức giai cấp vô sản. Chương đầu " Chính thống Marxist là gì, ông định nghĩa chính thống là trung thành theo phương pháp của Marx nhưng không coi nó là tín điều:
"Chính thống Marx do đó không phải là chấp nhân mà không phê phán lý thuyết Marx. Không phải là tin vào điều này, điều kia, cũng không phải tin nó là sách thiêng liêng. Trái lại, người Marxist chính thống tuyệt đối vào phương pháp. Rất khoa học khi tin tưởng rằng duy vật biện chứng là con đường đi đến sự thực và phương pháp của nó sẽ phát triển, sẽ lan rộng, sẽ đào sâu mãi mãi theo con đường mà người sáng lập đã vạch ra."
Lukács chỉ trích dự tính của phái xét lại ( revisionist) bằng cách kêu gọi trở lại phương pháp của Marx. Cũng vậy, Althusser sau muốn định nghĩa chủ nghĩa Marx là khoa phân tâm học, như là đối lập với khoa học. Lukács hiểu chủ trương xét lại và sư phân hóa chính trị gắn liền với chủ nghĩa Marx và tập tục. Theo Lukcacs, duy vật biện chứng pháp là sản phẩm của giai cấp đấu tranh: and political splits as inherent to Marxist theory and praxis, insofar as dialectical materialism is, according to him, the product of class struggle:
" Vì lý do này, công việc phe chính thống Marx, với chiến thắng phe xét lại và phe không tưởng, không bao giờ đánh bại những khuynh hướng sai lầm. Cuộc tranh đấu luôn đổi mới chống lại ý thức hệ tư sản bằng tư tưởng vô sản. Hệ thống Marx chính thống không bảo vệ truyền thống, nó luôn luôn tuyên bố mối quan hệ của nhiệm vụ hiện tại và toàn bộ tiến tiến trình lịch sử."

Hơn nữa, ông nêu lên rằng" tiền đề của Duy vật biện chứng pháp là, chúng tôi nhắc nhở rằng :" không phải con người quyết định hiện hữu mà trái lại, hiện hữu xã hội quyết định ý thức. . . Chỉ khi nào lõi của hiện hữu nêu rõ khi tiến trình hiện hữu được thấy như một sản phẩm, dù rằng là sản phẩm vô ý thức của hoạt động con người."

Cũng theo tư tưởng Marx, ông chỉ trích tính chủ quan của triết lý cá nhân chủ nghĩa tư sản trong vấn đề ý thức chủ quan. Chống lại triết lý chủ quan này, ông nêu lên vấn đề trọng yếu những mối tương quan xã hôi. Hiện hữu - thế giới- là sản phẩm của hoạt động con người; nhưng vấn đề này có thể thấy nếu vấn đề quan trọng của tiến trình xã hội đối với ý thức cá nhân được chấp nhận. Ông phân loại ý thức này như là một tác dụng của ý thức hệ thần bí. Luận thuyết của ông không đòi hỏi Lukács phải kiềm chế tự do con người trên danh nghĩa xã hội học quyết định: trái lại, sản phẩm của hiện hữu chỉ là khả năng tập quán.

Tuy nhiên, định nghĩa không chính thống cho rằng " chính thống Marxist là phải trung thành với 'phương pháp" chứ không giáo điều đã bị kết án với tác phẩm của Karl Korsch vào tháng bảy năm1924, và trong đại hội V của quốc tế cộng sản ( Comintern ) do Grigory Zinoviev.


7.3. Chủ thuyết của Stalin trong Diamat

Cách mạng tháng 10 Nga năm 1917, triết học Sô Viết chia hai phái, là phái Triết học Biện chứng của Deborin và phái Triết lý máy móc của Bukharin. Năm 1931, Stalin đề cao Duy vật biện chứng coi như là cột trụ của triết học Mac-Lê. Ông trình bày thuyết này trong tác phẩm Dialectical and Historical Materialism (1938) và đề cập các "luật biện chứng".Những luật này là căn bản cho nguyên lý của khoa học lịch sử, và bảo đảm khái niệm vô sản về thế giới." Như vậy Diamat trở thành lý thuyết căn bản cho đệ tam quốc tế, và triết lý chính thức cho liên bang Sô Viết cho đến ngày sụp đổ.

8. Phái Marxist phê phán Duy vật biện chứng

Thuyết Duy vật biện chứng đã bị chính những người Marxist chỉ trích như các triết gia như Louis Althusser , Antonio Gramsci. Một số tưởng gia theo Marx đã dựa vào các văn bản của Marx và Engels để lập ra những triết lý Marxist mới và có ý kiến khác nhau về Duy vật bịện chứng. Năm 1937, Mao Trạch Đông đã viết về luật "mâu thuẫn" và đưa ra những giải thích mới . Trong thuyết này , ông chống các " luật mâu thuẫn" và chú trọng đến tính chất phức tạp của mâu thuẫn. Thuyết của Mao đã ảnh hưởng đến Althusser trong tác phẩm về mâu thuẫn của ông như For Marx (1965). Althusser muốn phân biệt ý niệm Marxist về mâu thuẫn bằng cách mượn ý niệm của thuyết " quyết định tối cao" của phân tâm học. Ông chỉ trích những ai đọc Marx mà muốn trở lại duy tâm biện chứng của Hegel. Ông phát triển ý niệm " duy vật ngẫu nhiên" đối nghịch với " biện chứng duy vật", là ý niệm của Althusser chống chống nhân bản chủ nghĩa hay triết thuyết chủ quan".. Trong khuynh hướng đi tìm cái mới, Ludovico Geymonat , triết gia ngưòi Ý theo " duy vật biện chứng" để lập nên "nhận thức luận lịch sử". Althusser dựa trên " nhận thức luận lich sử" phản bác việc phân đôi chủ thể và khách thể, là vấn đề đã làm cho tác phẩm của Marx không hợp với những người đi trước.

Rất nhiều người ca tụng Biện chứng pháp duy vật. Phan Văn Hùm là người đầu tiên ở Việt Nam viết về Biện chứng pháp duy vật nhưng tác phẩm này quá sơ lược. Trương Tửu trước 1945 đã áp dụng Duy vật biện chứng để phê bình văn học. Ông cực lực ca tụng Duy vật biện chứng pháp và coi đó là đỉnh cao của phương pháp lý luận.
Trong Văn Chương Truyện Kiều, Nguyễn Bách Khoa [ 6 ]đề cao Biện Chứng Pháp, cho rằng đây là phương pháp tuyệt diệu để phân tích, phê bình văn học.
''
Những việc mổ xẻ, giải thích, phân tích ấy, ta chỉ có thể làm được mỹ mãn. . . khi nào ta lĩnh hội và khéo biết áp dụng biện chứng pháp duy vật. Chỉ có dùng biện chứng pháp duy vật mới có thể hiểu được chất thơ kia, thưởng thức được cái đẹp kia, cảm thông được linh hồn kia đánh giá được thiên tài kia (83).
Ông khẳng định:
Không công nhận những kết quả rực rỡ của khoa học hiện tại , không tán thành và áp dụng biện chứng pháp duy vật, cứ khư khư cố chấp ôm lấy những quan niệm đã lỗi thời về linh hồn, về thiên tài về cái đẹp, về nghệ thuật: đó là thái độ của những người phản động (81).


IV. DUY VẬT LỊCH SỬ

IV.1.Từ Điển Bách Khoa Toàn Thư Việt Nam
Duy vật lịch sử là
bộ phận hợp thành của triết học macxit, khoa học về những quy luật chung nhất của xã hội. CNDVLS khẳng định tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội. Trong các quan hệ xã hội, các quan hệ sản xuất là cơ sở hiện thực của mỗi xã hội nhất định, cấu trúc hạ tầng, trên đó xây dựng lên cấu trúc thượng tầng: chính trị, pháp luật và các hình thái ý thức xã hội khác, với những thiết chế của chúng. Mỗi hệ thống quan hệ sản xuất của một xã hội nhất định, phụ thuộc vào tính chất và trình độ phát triển của các lực lượng sản xuất. Các lực lượng sản xuất luôn luôn phát triển không ngừng, đến một giai đoạn nhất định sẽ mâu thuẫn với những quan hệ sản xuất cũ đã lỗi thời và đòi hỏi phải thay đổi các quan hệ sản xuất ấy bằng những quan hệ sản xuất mới, tiến bộ hơn. Trong xã hội có giai cấp, sự thay đổi ấy được thực hiện bằng cách mạng xã hội. Một khi cấu trúc hạ tầng đã thay đổi, thì toàn bộ cấu trúc thượng tầng sớm muộn cũng thay đổi theo. Hình thái kinh tế - xã hội cũ được thay thế bằng một hình thái kinh tế - xã hội mới tiến bộ hơn. Như vậy, lịch sử loài người là lịch sử thay thế của những hình thái kinh tế - xã hội khác nhau. Quy luật xã hội khác với quy luật tự nhiên ở chỗ: quy luật xã hội được thực hiện thông qua hoạt động có ý thức của con người, quần chúng nhân dân. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là động lực của lịch sử. Khẳng định mối quan hệ biện chứng giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của sự phát triển lịch sử, CNDVLS phê phán mọi biểu hiện của chủ nghĩa định mệnh, chủ nghĩa chủ quan duy ý chí, chủ nghĩa giáo điều, chủ nghĩa xét lại.

IV.2. Tự điển Wikipedia viết:
Historical materialism is a methodological approach to the study of society, economics, and history, first articulated by Karl Marx (1818-1883). Marx himself never used the term but referred to his approach as "the materialist conception of history." Historical materialism looks for the causes of developments and changes in human society in the means by which humans collectively produce the necessities of life. The non-economic features of a society (e.g. social classes, political structures, ideologies) are seen as being an outgrowth of its economic activity. The classic brief statement of the theory was made by Marx in the Preface to A Contribution to the Critique of Political Economy (1859):

Chúng tôi xin lược dịch:
Duy vật lịch sử là một phương pháp nhằm nghiên cứu xã hội, kinh tế và lịch sử, trước tiên do Marx tạo ra nhưng Marx không hề dùng danh từ này nhưng mà danh từ này được gán cho là Duy vật Sử Quan. Duy vật lịch sử tìm hiểu nguyên nhân phát triển và biến dịch trong xã hội loài người trong những phương thức sản xuất cho sự cần thiết của đời sống . Các tính chất phi kinh tế của một xã hội ( giai cấp xã hội, cấu trúc chính trị, ý thức hệ ) được coi như là sự phát triển của các hoạt động kinh tế.. Học thuyết căn bản của Marx về vấn đề này là lời nói đầu của quyển " Đóng Góp Về Phê Bình Kinh Tế Chính trị (1859).


Trên đây là các tài liệu của nhiều tác giả, chúng tôi xin đưa ra đề độc giả đầy đủ tài liệu mà tìm hiểu. Phần sau, chúng tôi sẽ phê bình các thuyết trên.
____

[1]. John Pickard là một người hoạt động trong phong trào Marxist ở Anh quốc khi ông còn trẻ. Khoảng 1965, ông ở Newcastle, là một phóng viên cho tờ "Militant" ( Chiến đấu) của nhóm Trotskist, và viết bài này. Năm 1989-90, vì bất đồng chính kiến, ông rời khỏi nhóm Militant. Sau ông làm một giáo viên và nay cũng tiếp tục hoạt động tại Anh. Bài của ông được đăng tải nhiều nơi.
[2]. Siêu tân tinh, hay siêu sao mới, là một số loại vụ nổ của sao tạo nên các vật thể rất sáng chủ yếu gồm plasma bùng lên trong một thời gian ngắn, cấp sao biểu kiến tăng lên đột ngột hàng tỉ lần, rồi giảm dần trong vài tuần hay vài tháng. Tổng năng lượng thoát ra đạt tới 1044J. Cấp sao tuyệt đối có thể đạt đến -20m. Có hai kiểu nổ. Trong kiểu thứ nhất, các sao khổng lồ cháy hết nhiên liệu nhiệt hạch, mất áp suất ánh sáng, và sụp đổ vào tâm dưới trọng trường của chính nó, cho đến lúc mật độ và áp suất tăng cao gây nên bùng nổ. Trong kiểu thứ hai, các sao lùn trắng hút lấy vật chất từ một sao bay quanh nó, cho đến khi đạt được khối lượng Chandrasekhar và bùng nổ nhiệt hạch. Trong cả hai kiểu này, một lượng lớn vật chất của sao bị đẩy bật ra không gian xung quanh. Kiểu nổ thứ nhất kết thúc một quá trình sống của một ngôi sao, kết quả có thể là nhân ngôi sao trở thành sao lùn trắng, sao neutron (pulsar, sao từ, sao hyperon hay sao quark...) hay hố đen tùy thuộc chủ yếu vào khối lượng ngôi sao. Các vật chất lớp vỏ sao bị bắn vào khoảng không giữa các vì sao trở thành tàn tích siêu tân tinh.
[3]. Cân bằng nội môi (tiếng Anh: homeostasis) là một đặc tính của một hệ thống mở để điều khiển môi trường bên trong nhằm duy trì trạng thái cân bằng, thông qua việc điều chỉnh các cơ chế điều hòa cân bằng độngsinh vật (organism) sống bao gồm cả đơn bào hay đa bào đều duy trì cân bằng nội môi. Cân bằng này có thể là cân bằng pH nội bào ở mức độ tế bào; hay cân bằng nhiệt độ cơ thể ở động vật máu nóng; hay cũng chính là tỷ phần khí cacbonic trong khí quyển ở mức độ hệ sinh thái. (dynamic equilibrium) khác nhau.
[4]. Clinamen là lý thuyết về sự vân động của nguyên tử (Clinamen (gen.: clinaminis) is the name Lucretius gave to a minimal indeterminacy in the motions of atoms, an unpredictable ‘swerve... at no fixed place or time’[1]. This indeterminacy, according to Lucretius, prevents us from being 'automata'. The clinamen designates the ‘smallest possible angle’ by which an atom deviates from the straight line of the fall of the atoms through a laminar void; an ‘infinitely small deviation' that marks the beginning of the world as atomic turbulence. According to Lucretius, there would be no contact between atoms without the clinamen; and so, "No collision would take place and no impact of atom upon atom would be created. Thus nature would never have created anything." (2.220-225). It must be observed that Lucretian clinamen concept was based in Epicurus' atomistic doctrine.
[5]. Cơ học lượng tử là một trong những lý thuyết cơ bản của vật lý học. Cơ học lượng tử là phần mở rộng và bổ sung của cơ học Newton (còn gọi là cơ học cổ điển). Nó là cơ sở của rất nhiều các chuyên ngành khác của vật lý và hóa học như vật lý chất rắn, hóa lượng tử, vật lý hạt. Khái niệm lượng tử để chỉ một số đại lượng vật lý như năng lượng không liên tục mà rời rạc.
[6].Trương Tửu ( 1913 - 1999), bút danh khác: Nguyễn Bách Khoa, Mai Viên, Thời trai trẻ, ông học hết năm thứ nhất bậc trung học, rồi học trường Kỹ nghệ thực hành ở Hải Phòng (nghề thợ tiện, cùng trường lớp với Lê Văn Siêu). Nhưng chỉ được một năm rưỡi thì bị đuổi học (Năm 1927), vì tham gia bãi khoá ở Hà Nội.. Bị buộc rời trường, ông tự học chương trình Tú tài Pháp Việt.Từ năm 1941 đến 1946, Trương Tửu làm Giám đốc Văn chương NXB Hàn Thuyên. Thời kháng chiến chống Pháp, ông là ủy viên Hội Văn hóa Việt Nam, chi hội phó Chi hội Văn hóa Thanh Hóa, tham gia bí thư đoàn liên đoàn Văn nghệ kháng chiến liên khu IV, dạy trường Thiếu sinh quân, trường Dự bị đại học…Sau hiệp định Genève 1954, ông hồi cư về Hà Nội, dạy Trường đại học Sư phạm, Đại học Văn khoa Hà Nội. Năm 1957, ông được phong chức danh Giáo sư, cùng đợt với Đào Duy Anh, Đặng Thai Mai, Trần Văn Giàu, Nguyễn Mạnh Tường…Đầu năm 1958, bị buộc thôi việc vì dính líu đến vụ Nhân văn giai phẩm. Sau đó, ông chuyển sang nghiên cứu y học và sống bằng nghề Đông y.

No comments:

Post a Comment